مراحل ساخت گیوه
خواستگاه و تولیدات و مختصری بر تاریخچه ی این پای افزاره سنتی پرداختیم. در این مقاله به مواد اولیه، ابزار و نحوه ساخت گیوه نگاهی می اندازیم.
مواد اولیه:
بخش از مواد اولیه ای که در ساخت گیوه مورد استفاده قرار می گیرد به صورت محلی بوده به این صورت که تماما در محل موجود است. اما به دلیل تولید بالا و به روز شدن مواد مصرفی لازم است بخشی از مواد اولیه را در خارج از روستا تهیه کرد تا هم سرعت کار بالا برود و هم از نیروی بدنی کمتری در ساخت و تولید گیوه استفاده شود.
مواد ساخت گیوه چیه
بخشی از مواد اولیه مورد مصرف در گیوه کشی در محل تهیه می‌شود و بخشی نیز از نقاط دیگر آورده می‌شود. موادی که در محل تهیه می‌شوند:
پوست گاو که به صورت نوارهای باریک در کف گیوه به کار می‌رود و از روستاهای اطراف و بخصوص “اسپریس” می‌آورند.
پیه برای اینکه به درفش‌ها یا نوارهای باریک پوست مالیده شود و ضمن کار اصطحکاک را از بین ببرد.
نری گاو)قظيف( برای نصب در نوک و انتهای گیوه که بعد خشک شدن حالت شاخی پیدا می‌کند و استحکام گیوه را افزایش می‌دهد.
نخ تابیده شده از موی بز برای بخیه کاری دور تخت گیوه که رویه گیوه به آن بافته می‌شود.
موادی که از خارج محل (هورمان) تهیه می‌شود:
رنگ، برای رنگ کردن پارچه‌های کف گیوه، که معمولاً از کرمانشاه، سنندج، تهران و اصفهان آورده می‌شود.
پارچه نازک نخی، برای درست کردن فتیله های کف گیوه، که از ملافه های کهنه بیمارستان های شهرهای دور و نزدیک آورده می‌شود.
کتیرا، برای آهار دادن و منسجم کردن فتیله های کف گیوه که بیشتر از سنندج می‌آورند.
نخ تابیده شده (نخ قرقره) برای بافتن رویه گیوه که از کرمانشاه و اصفهان آورده می‌شود.
میخ سیاه بنفش برای کف گیوه، که از شهرهای نزدیک تهیه می‌شود.
پاره‌ای از این مواد را گیوه کشان بدون اینکه کاری روی آن انجام دهند به کار می برند مثل پیه، نخ قرقره، چرم دباغی شده گاومیش (که فقط دوربری می‌شود)، رنگ (رنگ شیمیائی آماده شده در کارخانه) کف‌های پلاستیکی که در کارخانه‌های تهران تهیه می‌شود، میخ سیاه بنفش، کتیرا (که فقط در آب می خیسانند)، چسب و نخ قرقره. روی پاره‌ای دیگر از مواد استادکاران و کنندگان کار فعالیت‌های اولیه ای انجام می دهند تا در گیوه کشی قابل استفاده باشد که عبارتند از:
پوست، که باید ابتدا خشک و سپس رشته رشته و در پایان مو زدائی و سپس پیه مالی شود.
نری گاو، که باید ابتدا پوست کنی، سپس خشک، دوباره اندکی نمدار و سپس قطعه قطعه شود.
پارچه نخی که باید ابتدا رنگ و سپس رشته رشته و بعد از آن تبدیل به فتیله شود.
موی بز، که در پاره ای موارد توسط زنان تابیده شده و تبدیل به ریسمان‌های نازکی می‌شود یا اینکه بطور کلی از روستاهای اطراف تهیه می گردد.
ابزار کار بافت گیوه چیه
در كار گیوه كشی بطور كلی از سه نیروی فشاری، كششی و ضربه ای استفاده می‌شود و ابزارهائی كه در این صنعت دستی به كار می‌رود در جهت استفاده از این سه نیرو است و در پاره‌ای موارد به منظور نگهداری و مقاومت پا هم به كار گرفته می‌شود و كلیه این نیروها از طریق دست وارد می‌شود. پا به لحاظ انعطاف پذیری جایگزین سندان می‌شود و بطور كلی ابزار كار عبارت است از: سندان چوبی – مشته – درفش – كوره درفش درفش ناوكش – درفش پرگاماسم – كوره درفش پی كنه – چسنی – پرگاما- گزن – چوب ساو چوكله – روغندان – وز- دوارگیر- گوره گیر – قوتله- چاقو – پواز- گیره كنه.
اولین مرحه در ساخت گیوه آماده سازی مواد اولیه می باشد که به ترتیب زیر صورت می گیرد:
1- رنگ آميزي پارچه: براي رنگ آميزي پارچه به مقدار لازم آب را داخل ديگ مناسبي حرارت داده تا دماي آن به 100 درجه سانتيگراد برسد، سپس متناسب با مقدار آب، رنگ مورد نظر را اضافه مي كنند.(هر15ليتر آب 1 قاشق مرباخوري رنگ) وآن را كاملا به هم زده تا رنگ درآب حل شود، بعد پارچه را به آرامي در رنگ انداخته تا كاملا به رنگ آغشته شود؛ سپس پارچه ها را خارج نموده با آب سرد شستشو می دهند تا رنگ اضافي آن شسته شود وهنگام كار رنگ پس ندهد. بعد از اين عمل پارچه ها را درسايه و دور از نور مستقيم آفتاب خشك می نمایند.(هريك ديگ با 80 ليتر آب و 3/5 قاشق مربا خوري رنگ براي 40 متر پارچه لازم است )
2- برش پارچه: براي يك جفت زيركلاش متوسط حدود 5 متر پارچه لازم است.
3- نم زدن: پارچه های برش زده را با آب نم می زنند. سپس آن ها را تا زده وپشت سرهم چيده، یک وزنه روي آن ها قرار می دهند تا نم آب به طور يكنواخت پخش می شود وآماده فتيله كردن گردد.
4- فتيله كردن: پارچه هاي نم زده را برروي كنده گذاشته با يك دست نگه داشته وبا دست ديگر مشتك را برروي آن مي كوبند تا تبديل به فتيله شود.
5- تعين اندازه يا شماره زيركلاش: فتيله هاي كوبيده شده را دركنارهم چيده (به ترتيب از بزرگ به كوچك ) پاشنه – قد – سينه – نوك رامشخص نموده وآن را سانت كرده به طوريكه هردو لنگه آن هم اندازه باشد.
6- پی كنه كردن: فتيله هاي آماده شده را از پاشنه به نوك با درفش پي كنه، روي كنده سوراخ كرده و سيخ پي كنه را تا زمان چرم كشي از داخل سوراخ فتيله ها عبور می دهند؛ تا نظم آن ها به هم نخورد وطول هردو لنگه يك اندازه بماند.
7- آماده سازي چرم يا دوال: چرم يا تيرك كه قبلا به شكل نوار موازي درآمده بود، داخل آب انداخته می شود تا نرم گردد(حدود 10ساعت). مو وچربي اضافي آن را پاك نموده وعرض آن را يكنواخت وبه اندازه 12 ميلي متر درمی آورند. طرفی را كه محكم است براي متصل كردن به قظيف پاشنه؛ وطرف ديگر آن را براي اتصال به سوزن آماده وبا پي گاو چرب نموده، آماده تيرك كشي می نمايند.
8- آماده سازي قظيف: قظيف را برای نرم شدن در آب می اندازند، سپس آن را به قسمت هاي 5 سانتيمتري تقسيم نموده وبرش می زنند.
9- تيغ زدن تيرك ها :سیخ پی کنه را، از سوراخ هاي ايجاد شده درفتيله ها بيرون كشيده وبه جاي آن چرم را عبور مي دهند. پنج تیرک وجود دارد که باید به ترتیب هر کدام را به روش خود و درست انجام داده و آماده نمایند.
10- قدبر: اين عمل هنگام چرم كشي به فشرده شدن فتيله ها كمك ميكند .
11- چرم كشي: دراين مرحله كفه استحكام لازم را به دست آورد.
12- كاشي بند: درپايان چرم كشي هركفه كلاش با چرم اضافي كه باقي مي ماند، عمل كاشي بند انجام مي گيرد؛ به اين صورت كه چرم را از زير و روي كفه عبور داده آن را طوري مي کشند تا زير كلاش تخت گشته، سپس با همان چرم اضافي درزير كفه طوري آن را پلمپ مي کنند تا هنگام استفاده باز نشود واز خم وتاب خوردن زير كلاش تا خشك شدن چرم جلوگيري گردد.
ر) نقشه ونقشه كشي: نقشه ها قالب هايي هستند در اندازه هاي مختلف و متناسب با پاهاي مختلف. هرنقشه داراي شماره مشخصي مي باشد .
13- تيغ زدن پرگه ما وپرگه ما دادن: مسير نقشه كشي شده را برروي كفه با تيغ پرگه ما سوراخ كرده و موهاي تابيده شده بز را كه همان پرگه ما است درچهار رشته هم اندازه به سوزن هاي پرگه ما متصل می نمایند.
14- برش كلاش: اضافي فتيله ها كه درطرف بيرون پرگه ما قرار گرفته است را به وسيله گازن برش می دهند.
15- كتيرا زدن: كناره برش زده كلاش را با كتيراي حل شده درآب ماليده تا پرزهاي پارچه به هم بچسبد وبيرون نزند تا فرم كلاش و نماي بيروني آن مرتب گردد.
16- ميخ كوبي: درپايان كار نوك وپاشنه زيركلاش را با ميخ سیاه بنفش كوبيده تا قظيف نوك وپاشنه استحكام بخشیده شود و هنگام راه رفتن نوك وپاشنه دچار ساييدگي نگردد علاوه برآن ميخ كوبي سبب اتصال چرم وقظيف نیز مي گردد.
ويژگي هاي كلاش نسبت به ساير پاي افزارها:
اين پاي افزار با توجه به مواد مصرفي وشيوه ساختاري آن، نسبت به ساير پاي افزارها برتري هاي به شرح زير دارد :
كفه آن از جنس پارچه نخي بوده وپا را اذيت نمي كند، رويه آن با نخ بافته شده داراي منفذهاي زيادي است كه تحت هيچ شرايطي پا درآن عرق نمي كند. وزن آن سبك است و دراثر پياده روي و راهپيمايي طولاني پاها احساس خستگي نمي كنند. با توجه به زيبايي كه در ساختار آن ديده ميشود دربسياري از مراسم هاي شادي وپايكوبي هاي گروهي يا رزم گروهي به طور سنتي از آن استفاده مي كنند؛ دربرخي نقاط كشور مانند شهر تهران از آن به عنوان كفش روفرشي نیز استفاده مي شود.